Қоршаған ортаны қорғау

Компанияда корпоративтік басқару жүйесінің құрамдас бөлігі және қаржылық емес тәуекелдерді басқару жүйесінің маңызды бөлігі болып табылатын экологиялық менеджмент жүйесі (ЭМЖ) жұмыс істейді. «Қазақтелеком» АҚ ISO 14001 халықаралық стандартының талаптарына сәйкес ЭМЖ-ні үнемі жетілдіру жөніндегі іс-шараларды жүзеге асырады. Осы іс-шаралар шеңберінде ішкі және сыртқы аудиттер жүзеге асырылады.

2022 жылы қоршаған ортаны қорғау саласындағы ұйымдық құрылым өзгеріссіз қалды. Экологиялық мәселелерді басқару екі деңгейде жүзеге асырылады. Еңбекті қорғау және қауіпсіздік департаменті бұл қызметті Бас кеңсе деңгейінде де, филиал деңгейінде де үйлестіреді. Барлық жоспарлау, үйлестіру, компанияның экологиялық тәуекелдерін бағалау, сондай-ақ қауіптерді анықтау стратегиялық басқару жөніндегі бас директордың құзыретінде болады.

Компанияда қоршаған ортаны қорғау саласындағы қызметті реттейтін, Компанияның әрбір қызметкері орындауға міндетті болып табылатын мынадай ішкі нормативтік құжаттар жұмыс істейді:

• Экологиялық саясат (Директорлар кеңесінің шешімімен бекітілген) (https://telecom.kz/ru/pages/13687/172367);
• «Қазақтелеком» АҚ-ның сапа, қоршаған ортаны қорғау, еңбек қауіпсіздігі және денсаулықты қорғау саласындағы саясаты (Компанияның бұйрығымен бекітілген) (https://telecom.kz/ru/pages/13687/172367);
• «Қазақтелеком» АҚ-ның 2022-2032 жылдарға арналған Төмен көміртекті даму бағдарламасы (бұдан әрі — ТКДБ) (Директорлар кеңесінің шешімімен бекітілген) (https://telecom.kz/ru/pages/13683/172516);
• «Қазақтелеком» АҚ-ның қоршаған ортаны қорғау жөніндегі 2022-2023 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары (Компанияның бұйрығымен бекітілген);
• «Қазақтелеком» АҚ Ішкі экологиялық тексеру бағдарламасы (Компанияның бұйрығымен бекітілген);
• Қауіптерді, экологиялық аспектілерді сәйкестендіру және тәуекелдерді бағалау жөніндегі құжатталған рәсім (Компанияның бұйрығымен бекітілген);
• Еңбек қауіпсіздігі, денсаулық сақтау және қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнамалық және басқа да талаптарды сәйкестендіру жөніндегі құжатталған рәсім;
• Кәсіптік денсаулық, қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау саласындағы көрсеткіштердің мониторингі бойынша құжатталған рәсім (Компанияның бұйрығымен бекітілген);
• Өндіріс және тұтыну қалдықтарын басқару жөніндегі құжатталған рәсім (Компанияның бұйрығымен бекітілген);
• Төтенше жағдайларға дайындық және ден қою бойынша құжатталған рәсім (Компанияның бұйрығымен бекітілген).

Компания Экологиялық саясат пен Төмен көміртекті даму бағдарламасына сәйкес табиғат қорғау саласындағы дамудың мынадай басым бағыттарын айқындады:

• қоршаған ортаға теріс әсерді азайту;
• климаттың өзгеруі мәселесінің өте маңыздылығын түсіну;
• заңнаманы, ұлттық және халықаралық экологиялық стандарттарды сақтау;
• Компания қызметін әзірлеу және жүзеге асыру кезінде тұрақты даму қағидаттарын сақтау;
• Экологиялық менеджмент жүйесінің тиімді жұмыс істеуі үшін Компания басшылығының барлық деңгейдегі жауапкершілігі;
• барлық мүдделі тараптар үшін қолжетімді және ашық экологиялық ақпаратты ашу.

Жыл қорытындысы бойынша қоршаған ортаны қорғау саласында қойылған міндеттерге қол жеткізу мақсатында бірқатар нормативтік құжаттар бекітілді:

• «Қазақтелеком» АҚ-ның Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі 2022-2023 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары. Жоспар табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану, мониторинг жүргізу және Компания қызметкерлері арасында ҚОҚ қорғау жөніндегі экологиялық бастамаларды ілгерілету жөніндегі 30 негізгі іс-шараны көрсетеді;
• 2022-2032 жылдарға арналған «Қазақтелеком» АҚ-ның ТКДБ-сы. Бағдарлама Қазақстан Республикасының заңнамасына және «Қазақтелеком» АҚ Жарғысына сәйкес көміртегі ізін азайту жөніндегі стратегиялық міндетті іске асыру шеңберінде әзірленді.

«Қазақтелеком» АҚ-ның Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі 2022-2023 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары шеңберінде атмосфераға шығарындылар, қалдықтардың пайда болуы және биоалуантүрлілікке қатысты қоршаған ортаға әсерді азайту жөніндегі іс-шаралар іске асырылды. Халықаралық ESG-рейтингін алуға дайындық шеңберінде Компанияда «Тұрақты даму және басымдықтар, Компанияның бизнес-процестеріне ESG-қағидаттарын интеграциялаудың мерзімдері мен ықтимал нәтижелері» және «Төмен көміртекті даму» тақырыптарында күндізгі форматта бірқатар семинарлар өткізілді. Семинар қорытындысы бойынша «Самұрық-Қазына» корпоративтік университетінен Компанияның сегіз қызметкеріне оқудан өткені туралы сертификат берілді.

2022 жылы «Қазақтелеком» АҚ Ішкі экологиялық тексеру бағдарламасы бекітілді. Осы бағдарлама шеңберінде қоршаған ортаны қорғау саласындағы заңнаманы сақтау үшін Қазақстанның 18 қаласында 8 филиал тексерілді:

• «Желі» дивизионы» бірлестіктері;
• Корпоративтік бизнес дирекциялары;
• Бөлшек сауда бизнесі дирекциялары;
• «Телеком жиынтығы» дирекциясы;
• Ақпараттық технологиялар дирекциясы;
• Телекоммуникация және инфрақұрылым объектілерін салу дирекциясы;
• «Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар академиясы» дирекциясы;
• Сервистік фабрика.

Компанияның филиалдары тексеру қорытындысы бойынша қоршаған ортаны қорғау саласындағы анықталған сәйкессіздіктер бойынша түзету іс-қимылдарының жоспарларын әзірледі, оларды жауапты қызметкерлер жойды.

Компания қоршаған ортаны қорғауды тиімді басқару бойынша келесі іс-шараларды орындауды жоспарлап отыр:

1. ESG рейтингін алуға қатысу;
2. Қаржылық емес есептілікті тәуелсіз растау;
3. Экологиялық оқиғаларды тексеру рәсімін әзірлеу.

Осылайша, Компания филиалдарының барлық объектілерінде өндіруші компанияның ұсынымдарына сәйкес генераторларға, бензоагрегаттарға және автокөлік құралдарына техникалық қызмет көрсету және пайдалану жүзеге асырылады. Белсенділігі төмен кезеңдерде жабдықтың қозғалтқыштары ажыратылады, электр қуаты өшкен жағдайда стационарлық генераторлар пайдаланылады. Ластаушы заттардың шығарындылары бойынша есеп беру Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мерзімдерге сәйкес тоқсан сайын орындалады.

2022 жылы Озон қабатын бұзатын заттар бойынша Монреаль хаттамасының әдістемесіне сәйкес Компания Компанияның объектілеріндегі тоңазытқыш қондырғыларында қолданылатын келесі озонды бұзатын заттар бойынша есептеулер жүргізді: R-407С, R-410A тоңазытқыш агенттер, хлордифторметан (R-22), дифторметан (R-32). Озонды бұзатын заттар шығарындыларының негізгі өндірушісі 100% үлесі бар R-22 тоңазытқыш агент болып табылады.

Компаниядағы тоңазытқыш агенттерді есепке алу баллондар мен килограммен жүзеге асырылады. ОБЗ есептеу кезінде 0,055-ке тең озонды бұзатын потенциал коэффициенті қолданылды.

⁷ Трихлорфторметан (ХФУ-11-экв.).

⁸ 2020 жылғы шығарындылар есептеу әдіснамасының өзгеруіне байланысты келтірілмейді, осы әдіснама үшін базалық жыл 2021 жыл болып белгіленді.

2022 жылы атмосфералық ауаға ластаушы заттар (ЛЗ) шығарындыларының жалпы көлемі 294 тоннаны құрады. ЛЗ есептеу қоршаған ортаға эмиссиялар нормативтерін айқындаудың бекітілген әдістемесі негізінде жүзеге асырылды. Ауаны ластаушы заттардың негізгі көздері көміртегі тотығы (СО) және азот оксиді (NOх) болып табылады — олар сәйкесінше 37,1% және 24,8%-ды құрайды. Ластаушы заттардың жалпы көлемі өткен жылмен салыстырғанда 4,4%-ға өсті. Ластаушы заттар шығарындыларының өсуі Солтүстік Қазақстан және Шығыс Қазақстан облыстарындағы отын жағу көлемінің өсуіне алып келген ұзақ жылыту маусымына байланысты.

Автономды жылыту жүйелері мен дизель-генераторлық қондырғылардың жұмысы үшін табиғат қорғау заңнамасының талаптарына сәйкес шекті жол берілетін шығарындылардың жобалары әзірленуде. Қазіргі уақытта «Қазақтелеком» АҚ-ның Жамбыл облысындағы 2-санаттағы объектіге қоршаған ортаға эмиссияларға бір реттік қолданыстағы рұқсаты бар.

2023 жылы атмосфераға ластаушы заттар шығарындыларын азайту жөніндегі мынадай іс-шараларды орындау жоспарлануда:

1. Ластаушы заттарды мониторингілеу және шығарындыларды белгілеу;
2. Атмосфераға ластаушы заттар шығарындыларының көлемін қысқарту бойынша сандық нысаналы көрсеткіштерді енгізу.

Компанияның барлық нысандарында су ресурстарын тиімді пайдалану экологиялық саясаттың басым мақсаты болып табылады. Компанияда су ресурстарын басқаруды реттейтін құжаттар қабылданды:

• Компанияның бұйрығымен бекітілген «Қазақтелеком» АҚ-ның 2020-2030 жылдарға арналған экологиялық менеджмент саласындағы ұзақ мерзімді мақсаттарына қол жеткізу жөніндегі жоспары;
• Компанияның бұйрығымен бекітілген «Қазақтелеком» АҚ-ның қоршаған ортаны қорғау жөніндегі 2022-2023 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары.

Сумен жабдықтаудың негізгі көздері сумен жабдықтау ұйымдарының (су арналарының) сулары болып табылады. Компания су тапшылығы бар өңірлерде жер үсті және жерасты көздерінен су алуды жүзеге асырмайды. 2022 жылы «Қазақтелеком» АҚ-ның 2020-2030 жылдарға арналған экологиялық менеджмент саласындағы ұзақ мерзімді мақсаттарына қол жеткізу жоспары іс-шараларын іске асыру есебінен су тартудың 34,36%-ға төмендегені байқалды. Компания суды тек санитарлық-тұрмыстық қажеттіліктер үшін пайдаланады. Компанияның барлық сарқынды сулары компанияның Жамбыл облысындағы объектілеріндегі сарқынды суларды қоспағанда, шартқа сәйкес орталық кәріз желілеріне ағызылады. Осы объектілердегі сарқынды сулар кейіннен шартқа сәйкес пайдаға асыра отырып экрандалған септиктерге ағызылады.

Компания су ресурстарын ұтымды пайдалану бойынша келесі іс-шараларды орындауды жоспарлап отыр:

1. Компания қызметінің оларға әсерін сипаттай отырып, жылына бір рет су айдындарына мониторинг жүргізу (кабельдің су объектілеріне, су астындағы жануарлар әлеміне және т.б. әсер ету дәрежесін айқындау мақсатында су объектілерінің магистральдық желілері қиылысатын жерлердегі су айдындары суын мониторингілеу). Мониторинг нәтижелері су объектілеріндегі судың әсерін жою немесе сапасын сақтау жөніндегі іс шараларды әзірлеуге мүмкіндік береді;
2. Суды үнемдейтін құрылғыларды орнату (су шығынын реттегіштер, сенсорлық араластырғыштар).

«Қазақтелеком» АҚ қалдықтардың түзілуін барынша азайтуға ұмтылады. Компанияда Қазақстан Республикасының ҚОҚ саласындағы заңнамасына сәйкес өндірілген қалдықтарды жинауды, уақытша сақтауды, кәдеге жаратуды, әкетуді және мониторингілеуді қоса алғанда, өндіріс және тұтыну қалдықтарын басқару тәртібін көрсететін Компанияның бұйрығымен бекітілген «Өндіріс және тұтыну қалдықтарын басқару» құжатталған рәсімі қолданылады. Компанияда қалдықтардың көлемін есепке алу журналдарда, сондай-ақ қалдықтардың қозғалысы туралы актілер (есептен шығару, қабылдау-тапсыру, кәдеге жарату актілері және т. б.) негізінде тіркеледі.

Компания «Сервистік фабрика» филиалының күшімен қалдықтармен жұмыс істеу саласындағы бизнес-процестерді жетілдіру және оңтайландыру жөніндегі жобаларды енгізуді жүзеге асырады. Жыл сайын сервистік фабрика Компания қалдықтарының мынадай түрлерін кәдеге жарату жөніндегі ұйымдармен шарт жасасады:

• электрондық-электр жабдықтары (климатехника, тұрмыстық электр аспаптары, электр энергиясын есепке алу аспаптары, резервтік қоректендіру көздері (ДГҚ, ДГА, шағын электр станциялары), үздіксіз қоректендіру көздері, ЭҚҚ құралдары, трансформаторлық қосалқы станциялар, электр аспаптары және т. б.);
• химиялық тоқ көздері (әр түрлі типтегі аккумулятор батареялар);
• құрамында сынап бар қалдықтар (нұршам);
• пайдаланылған майлар (ДГА, автокөлік құралдары, трансформаторлық қосалқы станциялар және т. б. пайдаланылған майлар);
• макулатура (қағаз);
• қаптама (қаптама материалының барлық түрлері).

⁹ 2020-2021 жылдары қауіптілік кластары бойынша бөлу жүргізілген жоқ.

¹⁰ Қалдықтардың барлық көлемін үшінші тарап кәдеге жаратады.

2022 жылы пайда болған қалдықтардың жалпы көлемі 41,7 тоннаны құрады (қатты тұрмыстық қалдықтарды есепке алмағанда).

Жыл сайын Компания телекоммуникациялық жабдықты мамандандырылған ұйымдарға түсті және қара металдарды сақтау және кәдеге жарату үшін береді. Тиісті жағдайда телекоммуникациялық жабдық Компанияның бұйрығымен бекітілген «Есептен шығарылған телекоммуникация құралдарын бөлшектеу және кәдеге жарату ережелері» ұйымының стандарты негізінде қосалқы бөлшектер ретінде пайдаланылады.

Компания қалдықтарды тиімді басқару бойынша келесі іс-шараларды орындауды жоспарлап отыр:

1. Өндіріс және тұтыну қалдықтарына түгендеу жүргізу.
2. Қалдықтар паспорттарын әзірлеу.
3. Қалдықтарды бөлек жинауды кеңейту.
4. Қалдықтардың қауіптілік кластары бойынша есепке алуды енгізу.

Компания биоалуантүрліліктің құндылығы жоғары қорғалатын және басқа аумақтарда жұмыс істемейді. Экологиялық саясатқа сәйкес «Қазақтелеком» АҚ биоалуантүрлілік деңгейін арттыруға жәрдемдесуге және қорғалатын аумақтарда өндірістік қызметті жүргізуге жол бермеуге міндеттенеді.

Өсімдіктер мен жануарлар дүниесін сақтау шеңберінде құрылыс-монтаждау жұмыстары учаскелерінде (оның ішінде кабельдерді төсеу бойынша) механикалық және биологиялық рекультивациялар орындалды, олар топырақ эрозиясының қаупін азайтады және бұзылған жер учаскесінде өсімдік қабатын қалпына келтіруге ықпал етеді.

2023 жылы Компания биоалуантүрлілікті сақтау бойынша келесі іс шараларды жүзеге асыруды жоспарлап отыр:

1. Биоалуантүрлілікті басқару және сақтау, сондай-ақ жер ресурстарын басқару бойынша нұсқаулықтарды әзірлеу және бекіту.
2. Биоалуантүрлілікті, су және жер ресурстарын басқару және сапасын жақсарту жөніндегі іс-шараларды әзірлеу үшін Компания қызметінің биоалуантүрлілікке, жер және су ресурстарына әсеріне мониторинг жүргізу.